გრამატიკა რუსული ენის გაკვეთილზე

ავტორი - ნინო ფეტვიაშვილი პირველი ნაწილი ცნობილია, რომ რუსული ენის გრამატიკა რთულია, მისი ცოდნის გარეშე ვერც ილაპარაკებ და ვერც სწორად დაწერ. თვით რუსებიც კი ლაპარაკისა და წერის დროს ბევრ შეცდომას უშვებენ. გამოცდილებამ გვიჩვენა, რომ იმ მოსწავლეთა უმეტესობას, რომლებმაც კარგად იციან გრამატიკული ფორმები, შესაბამის უცხო ენაზე ლაპარაკი უჭირს. რამდენად მიზანშეწონილია, მოსწავლეებს შეცდომებით ლაპარაკის ნება დავრთოთ? რა ადგილი უნდა ეკავოს გრამატიკას გაკვეთილზე? საჭიროა თუ არა მოსწავლეებისთვის ყველა გრამატიკული მოვლენის ახსნა? რა გრამატიკული მინიმუმია აუცილებელი რუსული ენის სწავლების დაწყებით ეტაპზე? რა ტიპის დავალებების გამოყენებაა მიზანშეწონილი გრამატიკის სწავლებისას? ეს კითხვები ხშირად ისმის, როდესაც ერთმანეთს ვადარებთ ახალ და ძველ მიდგომებს რუსული ენის სწავლების მეთოდიკაში. უნდა აღინიშნოს, რომ ოციოდე წლის წინ რუსულ ენას განსხვავებული სტატუსი ჰქონდა – ის ისწავლებოდა როგორც პირველი ენა მშობლიურის შემდეგ. ბავშვები ენას ასე თუ ისე ფლობდნენ, მასწავლებლის ამოცანა მხოლოდ მისი დახვეწა და მოსწავლეებისთვის რუსული კულტურის გაცნობა იყო, ამიტომ ძველი მიდგომა დღეს აღარ არის აქტუალური. მასწავლებლები, რომლებიც ისევ ძველი მეთოდით ხელმძღვანელობენ, აწყდებიან სხვადასხვა პრობლემას, რაც ხელს უშლის ესგ-ით გათვალისწინებული შედეგის მიღებას. რა პრობლემები აქვთ მასწავლებლებს? რას უნდა მიექცეს ყურადღება გრამატიკის სწავლებისას? წარმოგიდგენთ ხარვეზებს, რომლებსაც ვაწყდებით გრამატიკაზე მუშაობის დროს. მასწავლებელი დიდხანს და ზედმიწევნით ხსნის მასალას, არ ახდენს ძირითადსა და მნიშვნელოვანზე კონცენტრირებას, ხშირად ყველაფერს ერთად ხსნის – ბრუნებას, უღლებას, აწვდის მოწაფეებს საჭიროზე მეტ ინფორმაციას. წინსწრებით ხსნის რაიმე გრამატიკულ ფორმას, რომელიც ტექსტში შეხვდა. მაგ., მოსწავლეს შეხვდა ფორმა «Я с другом», მაგრამ შესაბამისი ბრუნვა მან ჯერ არ იცის. მასწავლებელი, იმის მაგივრად, რომ შესთავაზოს სინონიმი «Я и друг», იწყებს ბრუნვის (Творительный падеж) ახსნას. ამით იგი დაგეგმილ აქტივობას გვერდს უვლის და წინსწრებით ხსნის დაუგეგმავ მასალას. არ არის გამორიცხული, ამან მოსწავლე დააბნიოს. მასწავლებელი ახალი მასალის ახსნისთანავე თითქმის გაუვარჯიშებლად იწყებს მის კონტროლს (შეფასებას). ზოგჯერ ეს მე-2 და მე-3 გაკვეთილზევე ხდება. მასწავლებელი კონტროლს (შეფასებას) იწყებს უკვე სამეტყველო დონეზე, თუმცა მოსწავლეებმა ეს მასალა ჯერ მხოლოდ ენობრივ დონეზე გაიგეს (ჯერ მიუღწეველია ავტომატიზმის დონე, ამიტომ ცოდნა და კონტროლი ერთმანეთს არ თანხვდება). გრამატიკაზე მუშაობისას მასწავლებელი არ ავითარებს სამივე (ენობრივ, სამეტყველო და კომუნიკაციურ) კომპეტენციას. ის ძირითადად მუშაობს მხოლოდ ენობრივზე, იშვიათად – სამეტყველოზე და აღარ გადის საკომუნიკაციოზე. ამის შედეგად მოსწავლე მეტყველებს შეცდომებით, რასაც მასწავლებელი ხარვეზად უთვლის და თავიდან იწყებს ახსნას და გავარჯიშებას ენობრივი კომპეტენციის ფარგლებში, რაც ნიშნავს, რომ მოსწავლე თავისით ვერ გადავა საკომუნიკაციო დონეზე. ყველაზე ხშირი და უეფექტოა, როდესაც გრამატიკის გაკვეთილი მოწყვეტილია სხვა მიმართულებებს. ხდება მხოლოდ გრამატიკული სავარჯიშოების შესრულება, რთული ტერმინოლოგიის გამოყენება, რაც მოსწავლისთვის არაფრის მომცემია, თუ ეს ენობრივი კომპეტენცია სამეტყველოსა და საკომუნიკაციოში არ გადაიზარდა. ზემოაღნიშნული ხარვეზებიდან გამომდინარე, მეთოდისტები მასწავლებლებს სთავაზობენ შემდეგ რეკომენდაციებს: Прежде чем объяснять, как образуется форма грамматического явления, надо обратить внимание на его значение, т.е. идти от значения (смысла) к форме. Например, сначала сообщить, что фраза У меня нет книги , означает отрицание наличия чего-нибудь. Затем говорить, как это выражается. От смысла – к форме – опять к смыслу. Необходимо постоянно работать с текстом, с фразой, а не с отдельным словом или словосочетанием. Работу над грамматической формой надо проводить до тех пор, пока ученики не научатся употреблять ее в общении, и контролировать правильность использования формы в трех видах компетенции: язык –речь- коммуникация. Не забывать, что все популярные упражнения с подстановкой формы и с переводом – это контроль только языковой компетенции.   4.Больше привлекать учеников к объяснению нового материала и самостоятельной формулировке правила. Шире использовать различные стратегии обучения. Дать возможность высказать свою мысль, не исправляя поминутно его грамматические ошибки. Ученик имеет право ошибаться! გრამატიკული სტრუქტურა გრამატიკის სწავლებისადმი სხვადასხვანაირი მიდგომა არსებობს. ერთი მათგანია გრამატიკულ-მთარგმნელობითი მეთოდი, რომელსაც ძირითადი ადგილი ეკავა. აქ მოსწავლეებს მოეთხოვებოდათ წესების ზეპირად ცოდნა, ფორმებში გადაყვანა და ვარჯიში. მეორე, პირდაპირ მეთოდში, გრამატიკა მეორეხარისხოვანი იყო. აქ აქცენტი კეთდებოდა მხოლოდ სამეტყველო ნიმუშების გამოყენებაზე. როგორ უდგება ამ პრობლემას თანამედროვე მეთოდიკა? ახალი მეთოდიკის მიხედვით, არ ხდება გრამატიკის როლის არც დაკნინება და არც გაზვიადება. გრამატიკული მოვლენები განიხილება როგორც ენის, მეტყველებისა და კომუნიკაციის ერთობლიობა. გრამატიკის სწავლება ითვალისწინებს სამივე კომპეტენციას: ლინგვისტურს (გაგება, ანალიზი, გრამატიკული მოვლენის ცოდნა), სამეტყველოს (სამეტყველო ნიმუშების აღქმა, გამოყენება) და კომუნიკაციურს (კონკრეტული გრამატიკული კონსტრუქციის გამოყენებით ტექსტების აღქმა და შექმნა). თანამედროვე მეთოდიკაში გრამატიკული მოვლენის სწავლება იწყება ტექსტზე (დიდაქტიზებულ) მუშაობით, რომელიც მოიცავს კონკრეტულ გრამატიკულ ფორმას. გთავაზობთ სამივე კომპეტენციის დაწვრილებით ანალიზს, რომელიც გრამატიკის გაკვეთილის სწორად დაგეგმვაში დაგეხმარებათ. Формирование языковой компетенции Чтение текста с использованием изучаемой формы. Преподаватель обращает внимание на данную форму. Ученики вспоминают уже знакомые им модели типа: Кто это? Студент. Что делал студент? Он читал и т.д. Ученики должны знать ……     3. Преподаватель обращает внимание учеников на третий элемент в структуре. Вин.падежом мужского рода. Напр. Она читала журнал. Я смотрела телевизор. Ученики делают выводы о значении третьего элемента – это объект, это существительное мужского рода, форма совпадает с начальной. Затем преподаватель даёт примеры со словами среднего рода: Он писал письмо. Они слушали радио. Снова ученики делают выводы о значении третьего элемента – это объект, это существительное среднего рода, форма совпадает с начальной. Наконец, даются формы женского рода. Снова анализ и выводы. Ученики сами могут вывести правило образования винительного падежа женского рода. Обобщение.     4. Следующий шаг – на какой вопрос отвечает третий член.     5. Контроль понимания формы. Даются упражнения на подстановку формы типа «раскройте скобки», «переведите фразы». Формирование речевой компетенции Тренировка в речи – многочисленные вопросы. Я читала книгу, а вы? Что вы читали? Что вы слушали? Вы читали книгу или журнал?     2. Присоединитесь к мнению.   – Я читала книгу. – Я тоже читал книгу.     3. Скажите противоположное. – Я читала книгу. – А я смотрел фильм.     4. По образцу составьте диалог.     5. «Снежный ком». – Я читала книгу. – Анна читала книгу, а я смотрела фильм.     6. Ситуации. Вы в магазине просите показать вещи. Модель: – Дайте, пожалуйста, ……..     7. Контроль употребления винительного падежа в речи (устно и письменно). Разыграйте ситуацию «В магазине». Вы просите продавца дать вам вещи. Ответьте на вопросы. Формирование и контроль коммуникативной компетенции Разыгрывание ситуаций, требующих самостоятельной деятельности учащихся. Спросите друг друга и запишите, что надо купить в магазине (продукты, вещи) или что он (она) купил(а) на этой неделе и т.п. Затем расскажите об этом всем. Расскажите (напишите), что вы читали (писали, слушали, учили) на прошлой неделе. მეორე ნაწილი ენის სწავლების ნებისმიერ ეტაპზე მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რა გრამატიკული მინიმუმია აუცილებელი საჭირო უნარ-ჩვევებისა და ენობრივი ცოდნის მისაღებად, ამიტომ რუსულის როგორც უცხო ენის სწავლების მეთოდიკაში მნიშვნელოვანია იმ გრამატიკული მინიმუმის განსაზღვრა, რომელიც აუცილებელია კონკრეტული გრამატიკული თემის ასათვისებლად. ეს თემებია: ØКатегория рода и одушевленности/неодушевленности; ØСогласование существительного с прилагательным; ØПредложно-падежная система; ØСпряжение глагола; ØГлаголы движения; ØВиды глагола; ØПростые и сложные предложения. კონკრეტული თემის შესწავლისას (გაცნობა, ოჯახი, პროფესია და ა.შ.) მნიშვნელოვანია ისეთი გრამატიკული კონსტრუქციების ოპტიმალური რაოდენობის შერჩევა, რომელთა გამოყენებასაც შეძლებს მოსწავლე კომუნიკაციის დროს. უნდა ითქვას, რომ თითქმის ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი თემა ქართველი მოსწავლისთვის ობიექტურ მიზეზთა გამო რთული აღსაქმელია. ქართულში არ გვაქვს სქესის ცნება, არ არსებობს არსებითისა და ზედსართავი სახელის შესაბამისობის პრობლემა, სრულიად განსხვავებულია ბრუნების სისტემა და სხვა. ზმნა ქართულ ენაში გაცილებით რთულია, ვიდრე რუსულში, ამიტომ უღლების პრობლემას რუსული ენის შესწავლის დროს იშვიათად ვაწყდებით, თუმცა, «Глаголы движения» ქართველი ბავშვებისთვის აქილევსის ქუსლად იქცა. ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, „გრამატიკის სწავლება კონტექსტშია სასურველი და არა კონტექსტისაგან მოწყვეტილად, რაც საკომუნიკაციო მიზნებს უნდა ემსახურებოდეს. წესებისა და ტერმინების ზეპირად სწავლება არ არის რეკომენდებული. მოსწავლეს საშუალება უნდა მიეცეს, დააკვირდეს, ამოიცნოს, გაიაზროს და კონტექსტში გამოიყენოს გრამატიკული თავისებურებები და კონსტრუქციები/ მოვლენები. ამისათვის სასურველია: ასათვისებელ ენობრივ მასალაზე აგებული დიდაქტიზებული ტექსტების მეშვეობით გრამატიკული მასალის სახალისო, ადვილად გასაგებ ზეპირ თუ წერილობით საკომუნიკაციო სიტუაციებში მიწოდება; მრავალფეროვანი აქტივობებისა და სავარჯიშოების შეთავაზება”. ეს მოთხოვნები სავსებით თანხვდება რუსულის როგორც უცხო ენის სწავლების ახალ მიდგომებს. თანამედროვე მეთოდიკაში გრამატიკული მასალის შერჩევის მთავარ პრინციპად გვევლინება მასალის შეტანა მაშინ და იმ დოზით, როდესაც და რამდენადაც მოითხოვს ამას კომუნიკაციური საჭიროება, როდესაც უკვე შექმნილია სათანადო პირობა მისი სრულად გამოყენებისთვის ურთიერთობის დროს. თუმცა ხშირად ვამჩნევთ კომუნიკაციურად გაუმართლებელი ფორმების გადამეტებულ გამოყენებას. მაგ., ზოგიერთ შემთხვევაში ენის სწავლების დაწყებისთანავე შემოაქვთ ნაცვალსახელის ყველა ფორმა, ზმნის უღლება, ამ დროს კი კომუნიკაციისთვის სავსებით საკმარისია я, ты и вы ფორმების ცოდნა. კომუნიკაციურად გამართლებულად მიიჩნევა ზოგიერთი გრამატიკული ფორმის „ლექსიკურად” წარდგენა, ანუ მისი სწავლება გრამატიკული ახსნა-განმარტების გარეშე. ამ პრინციპით ვხელმძღვანელობთ, როდესაც შემოგვაქვს ფრაზები: Как вас зовут? Меня зовут… ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, გრამატიკული მასალის შერჩევის პირველი კრიტერიუმი მისი კომუნიკაციური საჭიროებაა, მეორე – მასალის შერჩევა და გადანაწილება შესაბამისი ეტაპის (დონის) გათვალისწინებით. მაგ., Сначала вводится предложный падеж места с предлогом В: Где вы живете? Я живу в Москве. А позже дается предложный с предлогом О: О ком вы думаете? Я думаю о друге. მესამე კრიტერიუმი კონსტრუქციული და დესტრუქციული ინტერფერენციაა. ეს ნიშნავს, რომ თავდაპირველად შემოდის ფორმა, რომელიც მშობლიური ენის გრამატიკულ ფორმას თანხვდება, მერე კი აიხსნება განსხვავებები, შეუსაბამობები. სავარჯიშოთა ტიპების გასამიჯნად გთავაზობთ ჩამონათვალს, რომელიც ენობრივი, სამეტყველო და საკომუნიკაციო ტიპის დავალებების განსხვავებაში დაგეხმარებათ. Типы грамматических упражнений I. Языковые Просклоняйте, проспрягайте и т.д. Допишите окончания, пропущенные в тексте. Выберите из скобок нужную форму. Соберите фразу, разрезанную на части Продолжите фразу, поставив слова во всех возможных падежах. Трансформируйте фразу по образцу. Присоединитесь к данному действию. Укажите на противоположное действие. II. Тренировочные речевые упражнения «Снежный ком» – многократное повторение по цепочке. Работа с карточками. Грамматические игры. Продолжение фразы. Восстановление ответа (вопроса). Пересказ текста. Составление диалога по модели. Трансформация текста (переведите из настоящего времени в прошедшее ) и др. III. Коммуникативные упражнения Это не грамматические упражнения, хотя они попутно развивают грамматические умения. Их первоочередная цель – развитие коммуникативных умений. Позвоните и закажите билеты. Закажите гостиницу. Составьте список вещей, которые возьмете с собой. Закажите такси или договоритесь с другом, который может отвезти вас в аэропорт. Позвоните друзьям и расскажите, как вы собираетесь путешествовать. გრამატიკის ახსნა მოსწავლეებს მიაჩნიათ, რომ გრამატიკის გაკვეთილი უინტერესო და მოსაწყენია. რა მეთოდი და აქტივობა გამოვიყენოთ გრამატიკული მასალის ასახსნელად? მოსწავლეთა მოტივაციის ასამაღლებლად? მეთოდისტები გვთავაზობენ: ლექციურ ფორმას, რომელიც რეკომენდებულია ზოგადი კატეგორიების ასახსნელად, თუმცა ლექცია გათვლილი უნდა იყოს მხოლოდ რამდენიმე წუთზე;  „აღმოჩენით სწავლის” მეთოდის გამოყენებას – ეს მეთოდი ავითარებს ანალიტიკურ აზროვნებას, ვარაუდის გამოთქმას, ხელს უწყობს კონსტრუქციის დამახსოვრებას; ლექსიკური მასალის შემოტანას აუხსნელად. მოსწავლეები იმახსოვრებენ და არ აზუსტებენ კონსტრუქციის გრამატიკულ თავისებურებებს. წესისამებრ, ეს იდიომები მოგვიანებით აიხსნება, მაგრამ დაწყებით ეტაპზე მოსწავლეებმა კომუნიკაციური ფრაზები უნდა დაიმახსოვრონ. მაგალითად, Как вас зовут? Меня зовут… შემაჯამებელი (საკონტროლო) სამუშაოები გრამატიკაში როგორ შევამოწმოთ მოსწავლის მიერ ათვისებული გრამატიკული მასალა? რა ტიპის დავალებებით ფასდება გრამატიკული კონსტრუქციების ცოდნა? ტესტები, საკონტროლო წერები და სხვა ტიპის შემაჯამებელი სამუშაოები გრამატიკაში უნდა ამოწმებდეს სამივე კომპეტენციას: ენობრივსაც, სამეტყველოსაც და საკომუნიკაციოსაც. გთავაზობთ სამივე კომპეტენციის ტიპის სავარჯიშოების ნიმუშებს. Проверка языковой компетенции: понимание явления и умений образовать нужную форму. Просклоняйте (проспрягайте) слово – проверка знания формы. Заполните пропуски (напишите нужную форму). Например: Делать я….. мы…. он…..     3.Соберите фразу, разрезанную на части. Проверка знания сочетаемости слов.     4.Замените по образцу. Проверка речевой компетенции. Напишите ответы, использовав слова в скобках. – Куда вы поедете? _ ….(Москва, Париж, Вашингтон).     2. Прочитайте фразы. Напишите их, заменив настоящее время на будущее простое. Миша читает книгу. – Миша прочитает книгу.     3. Прочитайте текст: а) коротко перескажите его содержание (пересказ); б) перескажите этот текст от первого лица Проверка коммуникативной компетенции Прочитайте письмо. Ответьте на него. Составьте план вашего путешествия по…. Напишите объявление в газету о том, что вы хотите продать вещи. წყარო-1 ნაწილი წყარო-2 ნაწილი

---

---

---

---